DEHB- Nedir, Karakteristik Özellikleri, Erişkinlikte DEHB

DEHB Nedir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanımlanırken, dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik (hiperaktivite) ve dürtüsellik ifade edilir. DEHB aşırı hareketlilik ve dürtüsellikle seyreden, belirtileri büyük oranda yaşam boyu süren nörogelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanmaktadır.

Son yıllarda çocuk ve ergenlerle ilgili çalışmalar incelendiğinde, DEHB’ in, çocuklukta ve ergenlikte en sık karşılaşılan sorunlardan birisi olduğu görülmektedir. DEHB’ de en sık görülen birincil sorunlar arasında ilişki kurmada güçlük ve öfke, ikincil sorunlar arasında ise akademik başarısızlık, dikkat toplayamama, davranış bozuklukları, sosyal uyum zorlukları ve özgüven yetersizliği sıralanabilir. Tüm çocuklar olağan gelişimleri içerisinde ebeveynlerini zorlayan veya toplumsal kurallara itiraz eden birtakım kabul edilemez davranışlar gösterebilirler. Yalnız ne zaman öfke ve yıkıcı davranışlar çocuğun evde ve okulda işlevselliğini bozarsa, o zaman davranış bozukluğu olduğu söylenebilir.

DSM IV tanı kriterlerine göre üç davranış örüntüsü DEHB ‘i işaret eder.

DEHB ‘in üç alt tipi:

• Hiperaktif-dürtüsel tip (dikkat dağınıklığı yoktur)

• Dikkat dağınıklığı olan tip (hiperaktif ve dürtüsellik göstermezler.)

• Karışık tip (hem dikkat dağınıklığı hem de hiperaktivite ve dürtüsellik bir arada)

DEHB 'in Karakteristik Özellikleri

Dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüselliktir. Bu belirtiler, pek çok olağan gelişim gösteren çocukta da gözlenir. Bir çocuğa DEHB demek için bu belirtilerin ileri düzeyde bulunması, uzun süre gözlenmesi gerekir. Belirtiler, ortamın gerekliliklerine göre farklı şekilde ortaya çıkabilir.

Örneğin; bir çocuk okulda yerinde duramayan, haylaz, yaramaz olarak görülebilirken, dikkatsiz ve halüsinasyon gören bir çocuk dikkat çekmeyebilir. Normal çocuk davranışı ile DEHB’yi ayırmak bu yüzden zor olabilir.

A.Dikkat Eksikliğİ

DEHB'li bireyler genellikle dağınık, dikkatini toplamakta zorlanan, dışarıdan gelen herhangi bir uyarıcı ile dikkatleri kolay bir şekilde dağılan, devamlı eşyalarını kaybedebilen, hayalperest ve bir yetişkinin yardımı olmadan sorumluluklarını yerini getirmekte zorlanan kişilerdir. Ancak ilgilerini çeken konularda dikkat sorunu yaşamazken ilgisini çekmeyen konularda dikkatleri kısa süreli olabilir. Örneğin, bilgisayar başında saatlerce vakit geçirebilir. Öte yandan bir kitabı okumaya başladıktan sonra 5 dakikada sıkılıp bırakabilirler.

Bir şeyi akıllarında tutmakta güçlük çekerler, herhangi bir etkinlikten birkaç dakika içinde sıkılırlar. Hoşlandıkları bir şeyle meşgullerse dikkatlerini vermede çok sorun yaşamazlar. Fakat dikkatlerini bilinçli olarak bir işi yapmaya, yeni bir şeyi öğrenmeye vermeleri oldukça zordur. Ödevlerini unutmak, defterini kitabını evde ya da okulda unutmak, yanlış kitap-defter getirmek, yaptıkları ödevlerde çok fazla hata olması sık rastlanan durumlardır.

B. Hiperaktivite

Çocuğun akranlarıyla kıyaslandığında, belirgin ölçüde hareketli olması durumudur. Çocuğun bu hiperaktivite davranışları okulda, oyunda, evde, sosyal ortamlarda devam eder. Normalde çocuklar gelişim döneminde hareketlidirler. Ancak normal hareketli çocuk ile hiperaktivitesi olan çocuk arasında belli farklar bulunmaktadır.

• Davranış keyfi ve amaçsızdır.

• Tepkilerini kontrol altına alamazlar, kontrolsüz bir hareketlilik vardır.

• Kısıtlı bir alanda ve dikkatini yoğunlaştırması gerekiyorsa hareketliliği artabilir.

• Aşırı hareketli çocuklar heyecan veren alanlarda uysal olurken, normal durumlarda hareketlilik seviyeleri artabilir.

C. Dürtüsellik- İstekleri Erteleyememe

-Sonucu düşünmeden hareket etme, sırasını beklemeden konuşma, oturduğu yerde hareket etmeyi sürdürür, sürekli başkalarının sözünü keser veya yaptıkları etkinliklerin arasına girerler (DSM V, 2013).

-Dürtüsel çocuklar düşünmeden hareket ediyor gibi görünürler.

-Durumlara uygun olmayan yorumlar yapabilirler, duygularını herhangi bir sınırlama olmadan dışa vurabilir veya sonuçlarını düşünmeden davranabilirler.

-Oyunlarda sıranın kendilerine gelmesini bekleyemezler. Başka çocukların oyuncaklarını ellerinden alma, fikir ayrılıklarında öteki çocukları itme, vurma sıklıkla gözlenebilir.

Hareketli, dikkati dağınık ve dürtüsel insanların tümü DEHB yaşamaz. Bütün insanlar zaman zaman bu tip davranışlar sergileyebilir. Ancak DEHB tanısının konması için söz konusu davranışların 7 yaşından önce gözlenmesi, en az 6 ay boyunca sürmesi koşulları aranmaktadır. Ayrıca bu davranışların okul, oyun, ev veya sosyal ortamlardan en az ikisinde sorun yaratması gerekir.

Erişkinlikte DEHB

-DEHB belirtilerinin bir kısmı genç ve erişkinlikte kaybolmakta, bir kısmı ise sosyal ve duygusal alanda sorunlar göstermeye devam etmektedir.

-Hiperaktivite genellikle yaşla birlikte azalmaktadır. Buna karşın dikkatsizlik, organizasyon sorunları ve dürtü denetim sorunları devam edebilmektedir.

-Gün içinde oturmak yerine genelde ayakta durmayı tercih ederler, bir yerde sıra beklemekten sıkılırlar, sürekli başkalarının sözlerini ve işlerini bölerler.

-DEHB'li erişkinler genelde konsantrasyon gerektiren işlerde sorunlar, aynı yerde uzun süre duramama ve sıkılma, işleri ve eşyaları kaybetme ve bir yere zamanında yetişememe sorunları yaşarlar.

-Ayrıca sürekli iş değiştirme, birden fazla işe aynı anda başlama ve hepsini bitirememe gibi problemler de görülmektedir.

-İnsanlar arası ilişkilerde sorunlar gözlenmekte, özellikle karşı cinsle ilişkide problem yaşaması evlilik yaşamlarını olumsuz etkilemekte ve evliliklerde boşanmalar görülebilmektedir.

Hazırlayan: Rabia Hatice BAYKARA

Düzenleyen: Sefa ÖZNE

KAYNAKÇA

Özmen, S. K., & ÖZMEN, S. K. (2010). Okulda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB). Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 1-10.